Φωτογραφίες του Αντώνη Λιούμη
Το αρχοντικό των Μπενιζέλων στην Πλάκα «ζωντανεύει» γράφει η ΓΙΩΤΑ ΣΥΚΚΑ
24.02.2016 στην έντυπη καθημερινή http://www.kathimerini.gr/850657/article/politismos/polh/to-arxontiko-twn-mpenizelwn-sthn-plaka-zwntaneyei
Το διώροφο κτίριο της οδού Αδριανού 96 θα μας ταξιδεύει ...ψηφιακά στην αστική κατοικία του 18ου αιώνα.
Η Αθήνα μπορεί να μας πληγώνει με την εγκατάλειψη στο κέντρο της, τα παρατημένα πάρκα, τους άστεγους τα βράδια, τις βρώμικες με μουντζούρες προσόψεις, τα κάγκελα που υψώνονται σε κάποια κτίρια μπροστά στον φόβο των καταστροφών, αλλά όλο και μια καινούργια είδηση γλυκαίνει τις άσχημες εντυπώσεις. Στην οδό Αδριανού 96, το παρατημένο για χρόνια και φορτωμένο από προσθήκες του 19ου και 20ού αιώνα αρχοντικό των Μπενιζέλων είναι έτοιμο να γυρίσει νέα σελίδα. Το καινούργιο μουσείο εγκαινιάζεται τον επόμενο μήνα παραδίδοντας στους επισκέπτες το παλαιότερο σπίτι της Αθήνας. Ενα επιβλητικό κτίσμα στην Πλάκα, μοναδικό σωζόμενο δείγμα αρχοντικής κατοικίας των μεταβυζαντινών χρόνων, στο οποίο οι επισκέπτες θα μπορούν να ξεναγούνται στις γωνιές και την ιστορία του.
Η ιστορική κατοικία (που παραχωρήθηκε στην Αρχιεπισκοπή Αθηνών από το υπουργείο Πολιτισμού το 2000) μεταμορφώθηκε «σε ένα σύγχρονο βιωματικό μουσείο, με την απαραίτητη τεχνολογία και ψηφιακές οθόνες», λέει στην «Κ» ο κ. Θεόδωρος Χαμάλης, μηχανικός και προϊστάμενος της αρμόδιας υπηρεσίας της Αρχιεπισκοπής. «Οι εργασίες τελείωσαν τη Δευτέρα (22/2) και τα εγκαίνια σχεδιάζονται εντός του Μαρτίου, αφού ρυθμιστούν κάποιες εκκρεμότητες (προσωπικό, προετοιμασία των εντύπων ενημέρωσης, εισιτήριο κ.ά.)». Θα είναι ένα μουσείο για την οικογένεια Μπενιζέλων, την οικογένεια της Οσίας Φιλοθέης. Σκοπός είναι να αναδειχθεί το αρχοντικό αλλά και τα ευρήματα, όπως το υστερορωμαϊκό τείχος στον περιβάλλοντα χώρο του κτιρίου κ.ά.
Το διώροφο κτίριο με το λιθόκτιστο ισόγειο και τον κατασκευασμένο με ξύλινη τοιχοποιία όροφο, πίσω από την ψηλή μάντρα της Αδριανού, θα μας γυρίζει στην ατμόσφαιρα της προεπαναστατικής Αθήνας. Μια αφήγηση στην αστική κατοικία του 18ου αιώνα με τη βοήθεια ψηφιακών εφαρμογών, τρισδιάστατης αναπαράστασης και διαδραστικών εκθεμάτων. Η κύρια φάση του κτιρίου τοποθετείται στα τέλη του 17ου - αρχές του 18ου αιώνα και αποτελεί ριζική ανακαίνιση παλαιότερης οικίας του 16ου - 17ου αιώνα. Ηταν το αρχοντικό της παλαιάς αριστοκρατικής αθηναϊκής οικογένειας των Μπενιζέλων. Του Αγγελου Μπενιζέλου και της Συρίγης Παλαιολογίνας με καταγωγή από το Βυζάντιο, καθώς και της μοναχοκόρης τους Ρηγούλας ή Ρεβούλας Μπενιζέλου (1520-1589). Στα 14 της, οι γονείς της την πάντρεψαν χωρίς τη θέλησή της με τον, κατά πολύ μεγαλύτερό της και επίσης από αρχοντικό σόι, Ανδρέα Χειλά. Τρία χρόνια αργότερα έμεινε χήρα και παρότι ήταν όμορφη, πλούσια και περιζήτητη –όπως μπορεί να υποθέσει κανείς– νύφη, εκείνη επιδόθηκε σε φιλανθρωπικό έργο, αγαθοεργίες και εκάρη μοναχή με το όνομα Φιλοθέη συνδέοντας το όνομά της με κοινωνικό, εκπαιδευτικό και εθνικό έργο. Σύμφωνα με την εγκεκριμένη μουσειολογική-μουσειογραφική μελέτη, μια διαδρομή με οπτικοακουστικό βίντεο στον χώρο θα είναι αφιερωμένη στη Ρηγούλα Μπενιζέλου (Οσία Φιλοθέη).
Ο επισκέπτης, που έχει νωπή την εικόνα από την παραιτημένη μορφή του κτιρίου, εντυπωσιάζεται αντικρίζοντας την περίκλειστη αυλή, το πέτρινο ισόγειο και τους βοηθητικούς χώρους, τον ξύλινο όροφο με τους οντάδες και το χαγιάτι που στηρίζεται σε κίονες. Και βέβαια, τις δύο αυλές (βόρεια και νότια) οι οποίες συνδέονται με ανοιχτό τοξωτό πέρασμα. Οσο για το υστερορωμαϊκό τείχος, καλύφθηκε με γυάλινο δάπεδο αναδεικνύοντας αγωγούς, θολοσκέπαστη δεξαμενή, αποθηκευτικούς σιρούς, λίθινα τμήματα της κιονοστοιχίας του προστώου στο ισόγειο, στόμιο πηγαδιού και άλλες λεπτομέρειες που θα μπορεί να θαυμάζει το κοινό με την έναρξη λειτουργίας του μουσείου.
Θυμίζουμε ότι το κτίριο απαλλοτριώθηκε το 1972 από το υπουργείο Πολιτισμού και το 1999 παραχωρήθηκε με υπουργική απόφαση προς χρήση στην Αρχιεπισκοπή Αθηνών. Το αρχοντικό Μπενιζέλων αναστηλώθηκε στο πλαίσιο του Γ΄ ΚΠΣ και με τη χρηματοδότηση του ΕΣΠΑ μετατράπηκε σε μουσείο. Το έργο εκτελέστηκε από την Αρχιεπισκοπή Αθηνών με την εποπτεία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αθηνών αρμόδιας για το υποέργο ανάδειξης των αρχαίων ευρημάτων στις δύο αυλές του αρχοντικού, όπως τα κατάλοιπα του υστερορωμαϊκού τείχους, με υπεύθυνες αρχαιολόγους τις Αργυρώ Καραμπερίδη και Αικατερίνη Αβραμίδου.
http://www.eie.gr/archaeologia/gr/arxeio_more.aspx?id=55
Αρχοντικό Μπενιζέλων
Περιοχή: οδός Αδριανού 96
Έτος: 1501-1700
Περιγραφή:
Αρχοντικό της Τουρκοκρατίας που ανήκε στην Αθηναϊκή οικογένεια των Μπενιζέλων, από την οποία καταγόταν και η Αγία Φιλοθέη (Συρίγα Μπενιζέλου, περ. 1520-1598). Στο κατώι υπάρχει μια στοά με κομψούς κυλινδρικούς κιονίσκους που στηρίζουν απλές καμάρες, ενώ μια πέτρινη κλίμακα οδηγεί από την αυλή στο ανώι. Εκεί υπάρχει ένα εξωτερικό χαγιάτι με απλά υποστηλώματα, τα μεγάλα ανοίγματα του οποίου, αρχικά ανοικτά, καλύφθηκαν μεταγενέστερα με συρόμενα τζαμιλίκια. Το σπίτι απομονώνεται από τον έξω κόσμο με υψηλό μαντρότοιχο. Ένα από τα ελάχιστα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της περιόδου της Τουρκοκρατίας, σκεπασμένο με μια πρόχειρη τσίγκινη στέγη, το οποίο ερειπώνεται καθημερινά, εγκαταλελειμένο εδώ και δεκαετίες.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
Μ. Γ. Μπίρης, Αθηναϊκή αρχιτεκτονική 1875-1925, Αθήνα 1987, σ. 42.
Αρχοντικό Μπενιζέλου
Από τη Βικιπαίδεια
https://el.wikipedia.org
Το Αρχοντικό Μπενιζέλου στην Πλάκα, πατρογονικό της Αγίας Φιλοθέης, η είσοδος από την Ανδριανού, πριν από την ανακαίνιση
Το Αρχοντικό Μπενιζέλου στην οδό Αδριανού 96 στην Πλάκα, τυπικό δείγμα αστικής αρχιτεκτονικής της προεπαναστατικής Αθήνας (15ος - 16ος αι.) και προγονικό σπίτι της Αγίας Φιλοθέης της Αθηναίας, είναι το πιο παλιό σπίτι της πρωτεύουσας. Ανήκε στην αριστοκρατική οικογένεια του Αθηναίου άρχοντα Άγγελου Μπενιζέλου, που ήλκε την καταγωγή της από βυζαντινό οίκο. Ο Άγγελος Μπενιζέλος γεννήθηκε περί το 1490 και ήταν πατέρας της Ρεγούλας ή Ρηγούλας Μπενιζέλου, της μετέπειτα μοναχής και αγίας Φιλοθέης της Αθηναίας (1522 - 1589).
Η Ρεγούλα Μπενιζέλου ήταν μοναχοκόρη του Άγγελου Μπενιζέλου και της Σηρίγης Παλαιολογίνας. Σε πολύ νεαρή ηλικία παντρεύτηκε τον κατά πολύ μεγαλύτερό της προύχοντα Ανδρέα Χειλά. Μετά από τρία χρόνια συζυγικού βίου, η Ρεγούλα Μπανιζέλου εχήρευσε και "διέτριβε του λοιπού εις το πατρικόν της οσπήτιον προς ένα και μόνον σκοπόν αφορώσα αγαθοεργίες". Σε σύντομο χρονικό διάστημα, το 1551, έγινε μοναχή με το μοναχικό όνομα Φιλοθέη.
Το χριστιανικό και ανθρωπιστικό έργο της μοναχής Φιλοθέης προκάλεσε την οργή των Τούρκων, οι οποίοι κατά τη νύκτα της 2ας Οκτωβρίου 1588 την συνέλαβαν στο Μετόχι του Αγίου Ανδρέα της οδού Λευκωσίας, κοντά στην Πλατεία Αμερικής, όπου οι μοναχές τελούσαν ολονυκτία στη μνήμη του Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, πολιούχου των Αθηνών, την βασάνισαν και από τα πολλά τραύματά της πέθανε στις 19 Φεβρουαρίου 1589. Το σκήνωμά της βρίσκεται στο Μητροπολιτικό Ναό των Αθηνών.
Το Αρχοντικό του Μπενιζέλου, εκεί που έζησε η Αγία Φιλοθέη, ερειπωμένο σήμερα πίσω από μια ψηλή μάντρα, έχει κηρυχθεί διατηρητέο. Είναι μια διώροφη κατασκευή με χαγιάτι, κατά τα πρότυπα του οθωμανικού σπιτιού, με ένα πηγάδι στην μπροστινή αυλή του, ενώ στην πίσω αυλή διέθετε ελαιοτριβείο και πατητήρι, που σώζονται μέχρι σήμερα.
Πηγές
Λίζα Μιχελή: "Η Αθήνα των Ανωνύμων", Εκδ. "Δρώμενα", β' έκδοση, Αθήνα, 1991.
Αγγέλα Κυριακοπούλου: "Η μεταβυζαντινή οικία των Μπενιζέλων", Εφημ. "Καθημερινή", 23 Ιουλίου 2005.
Εγκυκλοπαίδεια "Πάπυρος - Λαρούς - Μπριτάνικα", λήμματα "Μπενιζέλος" & "Φιλοθέη η οσία η Αθηναία", τόμ. 43 & 59, Εκδόσεις Πάπυρος, Αθήνα, 1996.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Αρχοντικό Μπενιζέλων, Aρχείο Νεοτέρων Μνημείων, Αρχαιολογία της πόλης των Αθηνών, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών.
H μεταβυζαντινή οικία των Μπενιζέλων
http://www.kathimerini.gr/223943/article/politismos/arxeio-politismoy/h-metavyzantinh-oikia-twn-mpenizelwn ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 23.07.2005
Στην ιστορία ενός γνωστού αλλά και «άγνωστου» αρχοντικού των Αθηνών, της κατοικίας Μπενιζέλου, αναφέρεται η αρχαιολόγος Αγγελα Κυριακοπούλου σε επιστολή της στην «K». Το σπίτι αυτό, το οποίο χρήζει αποκατάστασης, υπήρξε κατοικία της Αγίας Φιλοθέης. Για τη διαδρομή του κτιρίου στο χρόνο και για τη σημασία του μιλάει αναλυτικά η κ. Κυριακοπούλου:
«Οπως γνωρίζουμε από τη ζώσα παράδοση, το ξεχωριστό αυτό δείγμα της αθηναϊκής αστικής αρχιτεκτονικής των χρόνων της Τουρκοκρατίας (15ος-16ος αι.) είναι το πατρογονικό της Αγίας Φιλοθέης της Αθηναίας και σώζεται με ορισμένες προσθήκες του 17ου αιώνα.
Η Αθηναία εθνομάρτυς Αγία Φιλοθέη (1522-1589) ήταν χαϊδεμένη μοναχοκόρη του Αγγελου Μπενιζέλου και της Συρίγης Παλαιολόγου. Το κατά κόσμον όνομά της ήταν Ρηγούλα ή Ρεβούλα Μπενιζέλου. Σε πολύ νεαρή ηλικία έγινε ο γάμος της με τον προύχοντα Ανδρέα Χειλά, κατά πολύ μεγαλύτερό της. Μετά το θάνατο του συζύγου της, που επήλθε μετά τριετία περίπου, κατά το συναξάρι της: «H (μετέπειτα) Αγία μετά την αυτού αποβίωσιν διέτριβε του λοιπού εις το πατρικόν της οσπήτιον προς ένα και μόνον σκοπόν αφορώσα αγαθοεργίες κ.λπ.». Σε σύντομο χρονικό διάστημα ενεδύθη το μοναχικό σχήμα και μετονομάσθηκε Φιλοθέη, συγκεκριμένα το 1551, επί Μητροπολίτου Αθηνών Καλλίστου.
Η εθνική, θρησκευτική, εκπαιδευτική και κοινωνική δράση της απλώθηκε σε μεγάλη ακτίνα, με ορμητήριο το Ροδακιό, την αθηναϊκή γειτονιά της, υπό το πέλμα του Τούρκου δυνάστη. Εκεί, στην καρδιά της Τουρκοκρατούμενης Αθήνας, βρισκόταν το σπίτι της, εκεί ο «Παρθενώνας» της, το Καθολικό δηλαδή του Αγίου Ανδρέου, ανάλογο με τη Βασιλειάδα Καισαρείας, και περιελάμβανε κοινωφελή εγκαθιδρύματα, όπως γηροκομείο, νοσοκομείο, ξενώνες, εργαστήρια.
Εκεί σήμερα η οδός Αγίας Φιλοθέης, επίσης η δίοδος Παλαιολόγου Μπενιζέλου, που οδηγεί από τη Μητρόπολη κατευθείαν στην είσοδο του σπιτιού της Ρηγούλας (Αδριανού 96) της Κυράς τ' Αγγελου (Μπενιζέλου) και το σεπτό σκήνωμά της, μέσα στο Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών με την Κρύπτη, όπου μάλιστα εορτάζεται με κατάνυξη και λαμπρότητα η επέτειος του θανάτου της (19 Φεβρουαρίου 1589), διότι στην περιοχή αυτή γεννήθηκε, ανατράφηκε και μεγαλούργησε. O θάνατός της επήλθε στο ομώνυμο προάστιο, όπου αιμόφυρτη μεταφέρθηκε από το Μετόχι του Αγίου Ανδρέου της οδού Λευκωσίας Κυψέλης, όπου τη συνέλαβαν και τη βασάνισαν οι Τούρκοι κατά την ολονυχτία της 2ας Οκτωβρίου 1588, παραμονή του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, πολιούχου των Αθηνών. Πολιούχος η ίδια της Φιλοθέης έχει το πρωτοφανές «προνόμιο», να παραμένει χωρίς ενοριακό ναό.
Είναι απορίας άξιο, ότι συνήθως αποσιωπάται το σημαντικότατο στοιχείο της ταυτότητας της οικίας Μπενιζέλου, ότι δηλαδή εκεί έζησε η Αγία Φιλοθέη. H Αγία Φιλοθέη υπήρξε μια αγωνίστρια, με στιβαρό έργο στα δίσεκτα χρόνια της Τουρκοκρατίας. H ανατροφή και διαβίωσή της στην Αδριανού 96 καθιστά το συγκεκριμένο σπίτι εξαιρετικά επώνυμο εθνικό κειμήλιο μέσα στην καρδιά της κατεχόμενης Αθήνας, ορμητήριο αντιστασιακής δράσης και καταφύγιο των κατατρεγμένων χριστιανών, ιδίως γυναικών.
Αν και ουδεμία αμφιβολία διατυπώνεται για την ταυτότητα του σπιτιού που ήταν ανέκαθεν γνωστό ως οικία Μπενιζέλου - Παλαιολόγου η Αγία Φιλοθέη που είναι κόρη του Αγγελου Μπενιζέλου και της Συρίγης Παλαιολόγου, συνήθως αποσιωπάται. H αγιοποίησή της, συντομότατα μετά το θάνατό της επί Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Ματθαίου B΄ (1595-1600), όσο και η πλουσιότατη σχετική με τον βίο της βιβλιογραφία, τα απτά διάσπαρτα κτίσματά της τόσο στην Αθήνα όσο και στην ευρύτερη Αττική και τα γύρω νησιά, οι ποικίλες τοιχογραφίες με το γνώριμο παρουσιαστικό της, όλα αυτά συνθέτουν την προσωπικότητά της.
Ακρως ζωηρά τα ίχνη της Μαΐστρας της Αθήνας, της Κυρά Δασκάλας ή Καλογραίζας συναντώνται επίσης και σε διάσπαρτα τοπωνύμια της Αττικής. Ζωηρότατο και αξιολογότατο τεκμήριο και το σπίτι Μπενιζέλου Παλαιολόγου, που δεν είναι άλλο από το πατρογονικό της Αγίας Φιλοθέης, ένα υπέροχο αρχιτεκτόνημα. Εξαιρετική η σημασία του σπιτιού της Αδριανού 96. Παράμετροι όπως η παλαιότητα, η ιστορικότητα, η μοναδικότητα, οι ξεχωριστοί κτήτορες και φυσικά το γεγονός ότι εδώ έζησε η Αθηναία Εθνομάρτυς Αγία Φιλοθέη, θα πρέπει να αξιολογηθεί αναλόγως χωρίς να αποσιωπηθεί καμιά από τις παραμέτρους που το συνιστούν και το χαρακτηρίζουν, ούτε βέβαια η σπουδαία αρχιτεκτονική του. Θα πρέπει να θεωρηθεί ανακρίβεια κάθε ουσιαστικά ηθελημένη ή τυχαία παράλειψη. Πρέπει δηλαδή να αναφέρεται η κατοικία Μπενιζέλου και ως κατοικία της Αγίας Φιλοθέης. H γειτονιά του Ροδακιού γνωρίζει βιωματικά όσα αναφέρθηκαν εδώ. Αν αντίστοιχο μνημείο βρισκόταν στη Ρώμη π.χ. θα το γνώριζε η υφήλιος. Σήμερα δεν υπάρχει καν σήμανση δηλωτικής της ταυτότητάς του, όπως σε όλα τα μνημεία. Αντίθετα, στην είσοδο ένα βέλος παραπέμπει στο γειτονικό Αμφιθέατρο.
«Αθηναίων η πόλις η περιώνυμος Φιλοθέην τιμά την Οσιομάρτυρα» κατά το Απολυτίκιον της Αγίας. H σημερινή όμως Αθήνα, που ρέπει προς το απρόσωπο και το ανώνυμο, ενίοτε της αδιαφορίας, ενίοτε της άγνοιας έβαλε λουκέτο στην τιμημένη ιστορία και «προστατεύει» με ελενίτ το σπίτι της Αθηναίας εθνομάρτυρος. Τόσο μπορεί, λοιπόν, η Αθήνα του 2005; Υπάρχουν όμως και πατριώτες! Ιδωμεν!
Η αποκατάσταση του κτιρίου, για την οποία κατ' επανάληψη έχει κάνει λόγο ο αθηναϊκός ημερήσιος και περιοδικός Τύπος, και η διατήρησή του ως αρχιτεκτονικού και ιστορικού μνημείου θα πρέπει να γίνει με αυστηρά επιστημονικό τρόπο, η δε χρήση του να είναι απολύτως συμβατή με την ιστορία του, μακριά από ξένες σκοπιμότητες - άθικτο από εκμετάλλευση. Το εθνικό αυτό κειμήλιο της νεότερης Αθήνας πρέπει να παραμείνει ανεκτίμητη κληρονομιά όλων των Ελλήνων και της Ορθοδοξίας».
Αρχοντικό ΜπενιζέλωνΠεριοχή: οδός Αδριανού 96
Έτος: 1501-1700
Περιγραφή:
Αρχοντικό της Τουρκοκρατίας που ανήκε στην Αθηναϊκή οικογένεια των Μπενιζέλων, από την οποία καταγόταν και η Αγία Φιλοθέη (Συρίγα Μπενιζέλου, περ. 1520-1598). Στο κατώι υπάρχει μια στοά με κομψούς κυλινδρικούς κιονίσκους που στηρίζουν απλές καμάρες, ενώ μια πέτρινη κλίμακα οδηγεί από την αυλή στο ανώι. Εκεί υπάρχει ένα εξωτερικό χαγιάτι με απλά υποστηλώματα, τα μεγάλα ανοίγματα του οποίου, αρχικά ανοικτά, καλύφθηκαν μεταγενέστερα με συρόμενα τζαμιλίκια. Το σπίτι απομονώνεται από τον έξω κόσμο με υψηλό μαντρότοιχο. Ένα από τα ελάχιστα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της περιόδου της Τουρκοκρατίας, σκεπασμένο με μια πρόχειρη τσίγκινη στέγη, το οποίο ερειπώνεται καθημερινά, εγκαταλελειμένο εδώ και δεκαετίες.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
Μ. Γ. Μπίρης, Αθηναϊκή αρχιτεκτονική 1875-1925, Αθήνα 1987, σ. 42.
Αρχοντικό Μπενιζέλου
Από τη Βικιπαίδεια
https://el.wikipedia.org
Το Αρχοντικό Μπενιζέλου στην Πλάκα, πατρογονικό της Αγίας Φιλοθέης, η είσοδος από την Ανδριανού, πριν από την ανακαίνιση
Το Αρχοντικό Μπενιζέλου στην οδό Αδριανού 96 στην Πλάκα, τυπικό δείγμα αστικής αρχιτεκτονικής της προεπαναστατικής Αθήνας (15ος - 16ος αι.) και προγονικό σπίτι της Αγίας Φιλοθέης της Αθηναίας, είναι το πιο παλιό σπίτι της πρωτεύουσας. Ανήκε στην αριστοκρατική οικογένεια του Αθηναίου άρχοντα Άγγελου Μπενιζέλου, που ήλκε την καταγωγή της από βυζαντινό οίκο. Ο Άγγελος Μπενιζέλος γεννήθηκε περί το 1490 και ήταν πατέρας της Ρεγούλας ή Ρηγούλας Μπενιζέλου, της μετέπειτα μοναχής και αγίας Φιλοθέης της Αθηναίας (1522 - 1589).
Η Ρεγούλα Μπενιζέλου ήταν μοναχοκόρη του Άγγελου Μπενιζέλου και της Σηρίγης Παλαιολογίνας. Σε πολύ νεαρή ηλικία παντρεύτηκε τον κατά πολύ μεγαλύτερό της προύχοντα Ανδρέα Χειλά. Μετά από τρία χρόνια συζυγικού βίου, η Ρεγούλα Μπανιζέλου εχήρευσε και "διέτριβε του λοιπού εις το πατρικόν της οσπήτιον προς ένα και μόνον σκοπόν αφορώσα αγαθοεργίες". Σε σύντομο χρονικό διάστημα, το 1551, έγινε μοναχή με το μοναχικό όνομα Φιλοθέη.
Το χριστιανικό και ανθρωπιστικό έργο της μοναχής Φιλοθέης προκάλεσε την οργή των Τούρκων, οι οποίοι κατά τη νύκτα της 2ας Οκτωβρίου 1588 την συνέλαβαν στο Μετόχι του Αγίου Ανδρέα της οδού Λευκωσίας, κοντά στην Πλατεία Αμερικής, όπου οι μοναχές τελούσαν ολονυκτία στη μνήμη του Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, πολιούχου των Αθηνών, την βασάνισαν και από τα πολλά τραύματά της πέθανε στις 19 Φεβρουαρίου 1589. Το σκήνωμά της βρίσκεται στο Μητροπολιτικό Ναό των Αθηνών.
Το Αρχοντικό του Μπενιζέλου, εκεί που έζησε η Αγία Φιλοθέη, ερειπωμένο σήμερα πίσω από μια ψηλή μάντρα, έχει κηρυχθεί διατηρητέο. Είναι μια διώροφη κατασκευή με χαγιάτι, κατά τα πρότυπα του οθωμανικού σπιτιού, με ένα πηγάδι στην μπροστινή αυλή του, ενώ στην πίσω αυλή διέθετε ελαιοτριβείο και πατητήρι, που σώζονται μέχρι σήμερα.
Πηγές
Λίζα Μιχελή: "Η Αθήνα των Ανωνύμων", Εκδ. "Δρώμενα", β' έκδοση, Αθήνα, 1991.
Αγγέλα Κυριακοπούλου: "Η μεταβυζαντινή οικία των Μπενιζέλων", Εφημ. "Καθημερινή", 23 Ιουλίου 2005.
Εγκυκλοπαίδεια "Πάπυρος - Λαρούς - Μπριτάνικα", λήμματα "Μπενιζέλος" & "Φιλοθέη η οσία η Αθηναία", τόμ. 43 & 59, Εκδόσεις Πάπυρος, Αθήνα, 1996.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Αρχοντικό Μπενιζέλων, Aρχείο Νεοτέρων Μνημείων, Αρχαιολογία της πόλης των Αθηνών, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών.
H μεταβυζαντινή οικία των Μπενιζέλων
http://www.kathimerini.gr/223943/article/politismos/arxeio-politismoy/h-metavyzantinh-oikia-twn-mpenizelwn ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 23.07.2005
Στην ιστορία ενός γνωστού αλλά και «άγνωστου» αρχοντικού των Αθηνών, της κατοικίας Μπενιζέλου, αναφέρεται η αρχαιολόγος Αγγελα Κυριακοπούλου σε επιστολή της στην «K». Το σπίτι αυτό, το οποίο χρήζει αποκατάστασης, υπήρξε κατοικία της Αγίας Φιλοθέης. Για τη διαδρομή του κτιρίου στο χρόνο και για τη σημασία του μιλάει αναλυτικά η κ. Κυριακοπούλου:
«Οπως γνωρίζουμε από τη ζώσα παράδοση, το ξεχωριστό αυτό δείγμα της αθηναϊκής αστικής αρχιτεκτονικής των χρόνων της Τουρκοκρατίας (15ος-16ος αι.) είναι το πατρογονικό της Αγίας Φιλοθέης της Αθηναίας και σώζεται με ορισμένες προσθήκες του 17ου αιώνα.
Η Αθηναία εθνομάρτυς Αγία Φιλοθέη (1522-1589) ήταν χαϊδεμένη μοναχοκόρη του Αγγελου Μπενιζέλου και της Συρίγης Παλαιολόγου. Το κατά κόσμον όνομά της ήταν Ρηγούλα ή Ρεβούλα Μπενιζέλου. Σε πολύ νεαρή ηλικία έγινε ο γάμος της με τον προύχοντα Ανδρέα Χειλά, κατά πολύ μεγαλύτερό της. Μετά το θάνατο του συζύγου της, που επήλθε μετά τριετία περίπου, κατά το συναξάρι της: «H (μετέπειτα) Αγία μετά την αυτού αποβίωσιν διέτριβε του λοιπού εις το πατρικόν της οσπήτιον προς ένα και μόνον σκοπόν αφορώσα αγαθοεργίες κ.λπ.». Σε σύντομο χρονικό διάστημα ενεδύθη το μοναχικό σχήμα και μετονομάσθηκε Φιλοθέη, συγκεκριμένα το 1551, επί Μητροπολίτου Αθηνών Καλλίστου.
Η εθνική, θρησκευτική, εκπαιδευτική και κοινωνική δράση της απλώθηκε σε μεγάλη ακτίνα, με ορμητήριο το Ροδακιό, την αθηναϊκή γειτονιά της, υπό το πέλμα του Τούρκου δυνάστη. Εκεί, στην καρδιά της Τουρκοκρατούμενης Αθήνας, βρισκόταν το σπίτι της, εκεί ο «Παρθενώνας» της, το Καθολικό δηλαδή του Αγίου Ανδρέου, ανάλογο με τη Βασιλειάδα Καισαρείας, και περιελάμβανε κοινωφελή εγκαθιδρύματα, όπως γηροκομείο, νοσοκομείο, ξενώνες, εργαστήρια.
Εκεί σήμερα η οδός Αγίας Φιλοθέης, επίσης η δίοδος Παλαιολόγου Μπενιζέλου, που οδηγεί από τη Μητρόπολη κατευθείαν στην είσοδο του σπιτιού της Ρηγούλας (Αδριανού 96) της Κυράς τ' Αγγελου (Μπενιζέλου) και το σεπτό σκήνωμά της, μέσα στο Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών με την Κρύπτη, όπου μάλιστα εορτάζεται με κατάνυξη και λαμπρότητα η επέτειος του θανάτου της (19 Φεβρουαρίου 1589), διότι στην περιοχή αυτή γεννήθηκε, ανατράφηκε και μεγαλούργησε. O θάνατός της επήλθε στο ομώνυμο προάστιο, όπου αιμόφυρτη μεταφέρθηκε από το Μετόχι του Αγίου Ανδρέου της οδού Λευκωσίας Κυψέλης, όπου τη συνέλαβαν και τη βασάνισαν οι Τούρκοι κατά την ολονυχτία της 2ας Οκτωβρίου 1588, παραμονή του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, πολιούχου των Αθηνών. Πολιούχος η ίδια της Φιλοθέης έχει το πρωτοφανές «προνόμιο», να παραμένει χωρίς ενοριακό ναό.
Είναι απορίας άξιο, ότι συνήθως αποσιωπάται το σημαντικότατο στοιχείο της ταυτότητας της οικίας Μπενιζέλου, ότι δηλαδή εκεί έζησε η Αγία Φιλοθέη. H Αγία Φιλοθέη υπήρξε μια αγωνίστρια, με στιβαρό έργο στα δίσεκτα χρόνια της Τουρκοκρατίας. H ανατροφή και διαβίωσή της στην Αδριανού 96 καθιστά το συγκεκριμένο σπίτι εξαιρετικά επώνυμο εθνικό κειμήλιο μέσα στην καρδιά της κατεχόμενης Αθήνας, ορμητήριο αντιστασιακής δράσης και καταφύγιο των κατατρεγμένων χριστιανών, ιδίως γυναικών.
Αν και ουδεμία αμφιβολία διατυπώνεται για την ταυτότητα του σπιτιού που ήταν ανέκαθεν γνωστό ως οικία Μπενιζέλου - Παλαιολόγου η Αγία Φιλοθέη που είναι κόρη του Αγγελου Μπενιζέλου και της Συρίγης Παλαιολόγου, συνήθως αποσιωπάται. H αγιοποίησή της, συντομότατα μετά το θάνατό της επί Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Ματθαίου B΄ (1595-1600), όσο και η πλουσιότατη σχετική με τον βίο της βιβλιογραφία, τα απτά διάσπαρτα κτίσματά της τόσο στην Αθήνα όσο και στην ευρύτερη Αττική και τα γύρω νησιά, οι ποικίλες τοιχογραφίες με το γνώριμο παρουσιαστικό της, όλα αυτά συνθέτουν την προσωπικότητά της.
Ακρως ζωηρά τα ίχνη της Μαΐστρας της Αθήνας, της Κυρά Δασκάλας ή Καλογραίζας συναντώνται επίσης και σε διάσπαρτα τοπωνύμια της Αττικής. Ζωηρότατο και αξιολογότατο τεκμήριο και το σπίτι Μπενιζέλου Παλαιολόγου, που δεν είναι άλλο από το πατρογονικό της Αγίας Φιλοθέης, ένα υπέροχο αρχιτεκτόνημα. Εξαιρετική η σημασία του σπιτιού της Αδριανού 96. Παράμετροι όπως η παλαιότητα, η ιστορικότητα, η μοναδικότητα, οι ξεχωριστοί κτήτορες και φυσικά το γεγονός ότι εδώ έζησε η Αθηναία Εθνομάρτυς Αγία Φιλοθέη, θα πρέπει να αξιολογηθεί αναλόγως χωρίς να αποσιωπηθεί καμιά από τις παραμέτρους που το συνιστούν και το χαρακτηρίζουν, ούτε βέβαια η σπουδαία αρχιτεκτονική του. Θα πρέπει να θεωρηθεί ανακρίβεια κάθε ουσιαστικά ηθελημένη ή τυχαία παράλειψη. Πρέπει δηλαδή να αναφέρεται η κατοικία Μπενιζέλου και ως κατοικία της Αγίας Φιλοθέης. H γειτονιά του Ροδακιού γνωρίζει βιωματικά όσα αναφέρθηκαν εδώ. Αν αντίστοιχο μνημείο βρισκόταν στη Ρώμη π.χ. θα το γνώριζε η υφήλιος. Σήμερα δεν υπάρχει καν σήμανση δηλωτικής της ταυτότητάς του, όπως σε όλα τα μνημεία. Αντίθετα, στην είσοδο ένα βέλος παραπέμπει στο γειτονικό Αμφιθέατρο.
«Αθηναίων η πόλις η περιώνυμος Φιλοθέην τιμά την Οσιομάρτυρα» κατά το Απολυτίκιον της Αγίας. H σημερινή όμως Αθήνα, που ρέπει προς το απρόσωπο και το ανώνυμο, ενίοτε της αδιαφορίας, ενίοτε της άγνοιας έβαλε λουκέτο στην τιμημένη ιστορία και «προστατεύει» με ελενίτ το σπίτι της Αθηναίας εθνομάρτυρος. Τόσο μπορεί, λοιπόν, η Αθήνα του 2005; Υπάρχουν όμως και πατριώτες! Ιδωμεν!
Η αποκατάσταση του κτιρίου, για την οποία κατ' επανάληψη έχει κάνει λόγο ο αθηναϊκός ημερήσιος και περιοδικός Τύπος, και η διατήρησή του ως αρχιτεκτονικού και ιστορικού μνημείου θα πρέπει να γίνει με αυστηρά επιστημονικό τρόπο, η δε χρήση του να είναι απολύτως συμβατή με την ιστορία του, μακριά από ξένες σκοπιμότητες - άθικτο από εκμετάλλευση. Το εθνικό αυτό κειμήλιο της νεότερης Αθήνας πρέπει να παραμείνει ανεκτίμητη κληρονομιά όλων των Ελλήνων και της Ορθοδοξίας».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου